Over het park

De Maasduinen vormen de langste rivierduinengordel van Nederland en zijn ontstaan door een samenspel van water, wind en mens.

Landschap

Nationaal Park De Maasduinen is uniek doordat de langste rivierduinengordel van Nederland zich in het gebied bevindt. Deze zijn ontstaan door een samenspel van water, wind en mens door de eeuwen heen. Hierdoor is een prachtig natuurgebied ontstaan.

Het beheer van De Maasduinen wordt gedaan door de Gemeente Bergen, Stichting het Limburgs Landschap, Staatsbosbeheer en particuliere grondbezitters. Samen zorgen zij er voor dat de flora en fauna van De Maasduinen beschermd wordt en dat u kunt blijven genieten van deze unieke natuur. 
Meer over het ontstaan van de natuur, de cultuurhistorie en het beheer vindt u door links in het menu de betreffende pagina te openen.

Water

Water heeft de grootste rol gespeeld bij het ontstaan van De Maasduinen. Om een beeld te krijgen van wat er in het verleden gebeurd is, gaan we terug naar de tijd dat de Rijn nog door het gebied stroomde en de Maas een zijtak was van de Rijn. Vandaag de dag zijn nog steeds sporen te vinden van de Rijn op bijvoorbeeld Landgoed de Hamert. In de bodem zit namelijk nog steeds Rijngrind verborgen. 

Rivieren kunnen op twee manieren invloed hebben op het landschap. Zo kan het water zand en grind meenemen van de bodem en zo de bodem steeds dieper uitslijten. Op andere plaatsen kan het zand en grind dat is meegenomen met de rivier, afgezet worden op de bodem. Hierdoor wordt de bodem juist opgevuld.

Het water heeft in deze jaren zelf zijn weg kunnen vinden waardoor er verschillende laagtes zijn ontstaan. Deze laagtes worden terrassen genoemd. Als we het hebben over De Maasduinen kunnen we verschillende terrassen onderscheiden waar vroeger de Rijn of de Maas gestroomd heeft. Het hoogterras is het oudste terras en ongeveer 400.000 jaar geleden gevormd door de Rijn.

Het middenterras ligt tussen het hoog- en laagterras in en is ongeveer 150.000 jaar geleden ontstaan door de Maas. In de loop der jaren is het middenterras op de oostoever van de Maas op veel plaatsen verdwenen. Wilt u een goed voorbeeld krijgen van het middenterras dan moet u naar de westzijde van de Maas naar Wanssum toe. Bij het golfterrein (Geysterender heide/Hoogveld) komt nog grindrijk, onbedekt middenterras aan de oppervlakte.

Tijdens de laatste ijstijd, de Weichselijstijd, is het laagterras gevormd. Deze ijstijd duurde tot ongeveer 10.000 jaar geleden. Het laagterras vindt u dicht bij de oevers van de Maas en kan tot 20 - 25 km landinwaarts lopen. 

Wind

De rivieren hebben het landschap de vorm gegeven zoals het nu is, maar de wind heeft het geheel voor een groot deel afgemaakt. In de laatste ijstijd werd niet alleen het laagterras gevormd maar had de wind ook vrijspel gekregen. Deze ijstijd had namelijk als kenmerk dat het zeer koud en droog was. Er stond toen een krachtige westenwind die zand meenam vanuit het westen en zette het af op de oostoevers van de Maas. Hierdoor zijn de typische rivierduinen ook wel Maasduinen genoemd ontstaan. We kunnen verschillende types rivierduinen onderscheiden, namelijk paraboolduinen en streepduinen.

Paraboolduinen

Dit zijn hoefijzervormige duinen die ontstaan zijn door lokale verstuivingen van zand. Door de harde westenwind werd het zand van een gewone duin steeds verder weg geblazen waardoor een hoefijzervormige duin ontstond. Deze duinen worden paraboolduinen genoemd maar ook de namen Maasduinen en rivierduinen worden gebruikt doordat ze met rivierzand gevormd zijn. Paraboolduinen kunnen een hoogte hebben van wel 15 tot 25 meter. Dit soort duinen komt u verspreidt door De Maasduinen regelmatig tegen. Het grootste aantal paraboolduinen zijn te vinden op Landgoed de Hamert.

Streepduinen

Streepduinen zijn de overgebleven armen van een paraboolduin. De wind heeft hier zo hard geblazen dat de kop van de paraboolduin helemaal weggeblazen is. Alleen de armen van de paraboolduin zijn blijven staan. Deze armen hebben een vorm van een streep en worden daarom streepduinen genoemd. Een ovaalvormige laagte tussen twee streepduinen in is een goede aanwijzing dat er ooit een paraboolduin lag.

De mens, van begin tot nu

Vanaf de prehistorie heeft de mens de natuur in het gebied waar vandaag de dag Nationaal Park De Maasduinen zich bevindt, beïnvloed. Het begon met een zeer kleine groepjes mensen van circa 25 - 100 personen. Deze mensen leefden van jagen en verzamelen. Veel invloed hadden deze mensen nog niet op hun leefomgeving. Het enige wat nog terug gevonden wordt uit deze periode zijn voorwerpen zoals speerpunten en bijlen.

Langzaamaan begon de mens zich te veranderen en begon zich meer op te houden in de buurt van de Maas en beken. Niet lang hierna ontstonden de eerste landbouwbedrijfjes. Mensen vestigden zich op vaste plekken waardoor de populatie sterk toenam. Ook begon de mens met het omzetten van natuur in cultuurlandschap. Bossen werden gekapt om ruimte te maken voor landbouwgrond. In de Romeinse tijd werd de landbouw steeds intensiever en commerciëler. De boerderijen werden luxer en werden soms omgetoverd tot prachtige villa's. Ook werd een wegennet aangelegd tussen verschillende steden.

Aan de Romeinse tijd kwam circa 270 jaar na Christus een einde toen de Romeinse grensverdediging instortte. Germaanse stammen trokken het gebied in en zorgden voor een grote verwoesting. Wegen kwamen in verval en de villa's werden verlaten. De hele ontwikkeling kwam toen stil te liggen. Pas vanaf de 6de eeuw begon de bevolking weer te groeien.

De landbouw werd steeds intensiever en er kwamen steeds meer werktuigen die hielpen bij het ontginnen van grond. Mensen vestigden zich steeds meer op hoge, goed ontwaterde plekken. Zo konden ze de vruchtbare grond rondom het water goed gebruiken voor landbouw. De productie kwam ook steeds verder op gang. Gemengde agrarische bedrijfsvoering was op dat moment de normaalste gang van zaken. Iedereen had zijn eigen nederzetting met bijbehorende bouw- en graslanden, heidevelden en bossen. De percelen van de mensen waren mooi verdeeld in rechthoekige vlakken. Deze vormen zien wij vandaag de dag ook nog veel in het landschap.

Omdat iedereen zijn eigen gronden had, werden deze gronden constant gebruikt. Om de grond te kunnen blijven gebruiken was bemesting nodig. Hiervoor werd in het gebied van De Maasduinen hoofdzakelijk schapenmest gebruikt. De schapen graasden op de heidevelden en 's nachts stonden ze op stal met een laag afgeplagde heide als bodembedekker. De heidegronden werden hierdoor overvraagd en zo ontstonden er kale plekken. Door deze vorm van landgebruik, ontstonden er op deze kale plekken stuifzanden. Het werd op een gegeven moment zo erg dat hele dorpen bedreigd werden door opwaaiend stuifzand.

De heidegronden verloren steeds meer hun waarden voor de landbouw en bosbouw nam die plaats over. Er werden veel bossen aangepland voor houtproductie. Door het aanplanten van bossen werd het opwaaiende zand tegengehouden en kwam er een einde aan het rondstuivend zand.

De laatste 50 tot 100 jaar kwam er steeds meer oog voor natuur. Delen van ontgonnen landbouwgebieden werden opgekocht en weer terug gegeven aan de natuur. Zo ontstonden er diverse natuurterreinen. In het Noorden van Limburg vormen diverse van deze natuurterreinen vandaag de dag Nationaal Park De Maasduinen.  

Cultuurhistorie

Grafvelden en grafheuvels

Grafvelden met vondsten van klokbekers wijzen erop dat er 4.000 jaar voor Christus al mensen in De Maasduinen leefden. Aan de rand van de Twistedenerweg bij Landgoed de Hamert werd in 1930 een groot grafveld ontdekt met ongeveer honderd graven. Deze graven maakten deel uit van een groot urnenveld. 
Het Vorstengraf op Landgoed de Hamert is een van de grootste grafheuvels van Nederland. In 1992 is de schade die aan het Vorstengraf gemaakt is tijdens de Tweede Wereldoorlog, hersteld. Hierbij is onderzoek gedaan en werd bevestigd dat het om een grafheuvel gaat. Het graf is echter ongestoord gebleven en is daardoor uniek in Nederland. Doordat het vorstengraf binnen het terrein van Stichting het Limburgs Landschap ligt, is het graf volledig beschermd. Zowel de witte als de blauwe wandelroute die starten vanaf Ontvangstlocatie Jachthut Op den Hamer, lopen langs het Vorstengraf.

Tweede Wereldoorlog

Tijdens de Tweede Wereldoorlog was het gebied tussen de Maas en de Duitse grens zeer gevaarlijk. De Duitsers hadden dit gebied ingenomen en probeerden de westkant van de Maas te bereiken. Tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn kilometers loopgraven gegraven, zo ook op Landgoed de Hamert. Deze kunt u goed zien als u op de top van een van de paraboolduinen staat, zoals bij het Vorstengraf.

Oorlogsmonument

In de Tweede Wereldoorlog werd op Landgoed De Hamert een aantal leiders van het Limburgs Verzet gefusilleerd. Een eenvoudig houten kruis markeert de plaats, waar na de oorlog hun massagraf is gevonden. Het bezoek aan dit monument is voor iedereen vrij. Op 4 mei vindt bij dit monument de jaarlijkse dodenherdenking plaats, waar veel bewoners uit de omgeving aan deelnemen. Wanneer u vanaf Ontvangstlocatie Jachthut Op den Hamer de witte of blauwe wandelroute loopt, komt u langs dit monument.

Kastelen

Het gebied van De Maasduinen was vroeger een belangrijke plek omdat het water van de Maas erg belangrijk was voor mensen. Hierdoor hebben er in het verleden ook diverse kastelen gestaan. Sommige zijn vandaag de dag nog steeds zichtbaar terwijl er van andere (bijna) niets meer over is.

Grindafgravingen

Doordat vroeger zowel de Rijn als de Maas door het gebied stroomde, zit er veel zand en grind in de grond. Dit zand en grind werd in het verleden in De Maasduinen gewonnen. Een opmerkelijke zand- en grindwinningplek is het Reinderslooi. Van 1963 tot aan 2001 zijn er miljoenen tonnen zand en grind afgegraven. Hierdoor ontstond een groot meer: het Reindersmeer.  

Bijzondere soorten

In Nationaal Park De Maasduinen is veel op het gebied van flora en fauna te vinden. Sommige zijn zeer zeldzaam terwijl anderen algemeen in Nederland voorkomen. Hieronder vindt u een overzicht van de meest zeldzame dieren en planten in Nationaal Park De Maasduinen.

Gladde slang

Deze kleine slangensoort wordt maximaal 80 cm lang. In Nationaal Park De Maasduinen komt de gladde slang op enkele plekken voor. Vooral op heideterreinen bestaat er een kans om dit dier tegen te komen. Bijvoorbeeld op Landgoed De Hamert. Daar jaagt de gladde slang vooral op hagedissen zoals de zandhagedis.

Zandhagedis

Deze zeldzame hagedis komt in De Maasduinen voornamelijk voor in bos- en heideterreinen, zoals op Landgoed de Hamert. De zandhagedis is een kleine stevig gebouwde hagedis met een vrij dikke staart.

Kraanvogel

In het logo van Nationaal Park De Maasduinen pronkt een Europese kraanvogel. Deze vogels trekken in het voor- en najaar over De Maasduinen en strijken dan neer op een van de vele vencomplexen zoals het Heerenven op Landgoed de Hamert. Hier rusten de vogels voordat ze hun reis voortzetten. Met veel geluk ziet u ze overtrekken. Dit doen ze in formatie net als ganzen. Hierbij maken ze een klepperend geluid. Omdat het erg bijzonder is dat deze vogel ons land aan doet en zelfs rust in De Maasduinen is er voor gekozen om het dier op te nemen in het logo van het nationaal park. Met veel geluk ziet u in het voor- en/of najaar kraanvogels.

Nachtzwaluw

De nachtzwaluw is vooral in de schemer en de nacht actief. Ze jagen dan op vrij grote vliegende insecten. Ze hebben een goede schutkleur waardoor ze overdag bijna niet opvallen. Ook zitten ze overdag voornamelijk stil op een tak of op de grond. Deze vogel is zeer zeldzaam maar komt in De Maasduinen op een enkele plek zoals in het Bergerbos voor.

Buizerd

Door de gehele Maasduinen komen buizerds voor. Om goed overzicht te houden, zitten ze vaak op een hoge plek. Vanuit daar turen ze de omgeving af naar een mogelijke prooi. De buizerd is een luie jager. Alleen als hij met grote zekerheid weet dat hij een prooi kan vangen, duikt hij er op af.

Vleermuizen

Nationaal Park De Maasduinen is een belangrijk gebied voor vleermuizen. In het verleden zijn er al negen verschillende van deze vliegende zoogdieren gevonden. Rondom ruïne Bleijenbeek in Afferden kunt u ze in de schemering zien vliegen. Ook wordt er elk jaar een vleermuizen- en nachtzwaluwentocht georganiseerd om een breder publiek kennis te laten maken met deze bijzondere nachtdieren.

Bever

De bever is zeer zeldzaam maar komt op steeds meer plekken in De Maasduinen voor. Hij voelt zich bijvoorbeeld prima thuis in de gracht en slootjes rondom ruïne Bleijenbeek en langs het Geldernsch-Nierskanaal. De bever is een echte knager. Hij verknaagt wel 300 tot 4000 kilo hout per jaar om te eten en om dammen te maken. De bever kan wel een meter lang worden en is daardoor het grootste in Nederland levende knaagdie

Dagvlinders

Van de Nederlandse dagvlinders komt 50 procent in het nationaal park voor, ofwel drieëndertig soorten. Tien daarvan zijn gebonden aan specifieke biotopen, negen zijn er bedreigd of kwetsbaar (waaronder heideblauwtje en kleine ijsvogelvlinder), zes soorten zijn sinds 1982 niet meer waargenomen (waaronder heidegentiaanblauwtje).

Zomereik

Deze eik komt verspreid door de gehele Maasduinen voor. Hij groeit zowel op voedselrijk- als voedselarme bodems. Op voedselrijke bodems groeit een eik erg goed en kan wel een hoogte behalen van 35 meter. Op voedselarme bodems groeit de boom slecht en kan hele rare, kronkelige, vormen aannemen.
Grove den 
Verspreid door De Maasduinen komen er veel grove dennen voor. Deze bomen zijn vroeger aangeplant om te gebruiken voor de mijnbouw in Zuid-Limburg. Dennen worden vaak verward met sparren. Het onderscheid tussen deze twee bomen is te zien aan de naalden. Een den heeft namelijk zijn naalden twee aan twee staan terwijl die van een spar afzonderlijk van elkaar staan.

Klokjesgentiaan

Dit zeldzaam plantje staat op de rode lijst en is zeer zeldzaam. In juli tot september staat het plantje in bloei en heeft dan een grote van 15-60 cm. Naast een hoge natuurwaarde is dit plantje ook erg belangrijk voor het gentiaanblauwtje, een vlindersoort, die haar eitjes legt op de ongeopende bloemen.

Beheer

In Nationaal Park De Maasduinen werken de beheerders; gemeente Bergen, Stichting het Limburgs Landschap, Staatsbosbeheer en particuliere eigenaren samen om de natuur te beheren en te beschermen.

Heidebeheer

Om ervoor te zorgen dat de heideterreinen niet dicht groeien met planten zoals pijpenstrootje en bramenstruiken, moet het beheerd worden. Dit wordt gedaan doormiddel van begrazing en mechanisch beheer. Voor begrazing worden schapen, geiten en runderen gebruikt. De meeste van deze dieren staan in een afgezet omheind gedeelte van het nationaal park. Ook is er een schaapskooi, ter hoogte van bosgebied Wellsche Hut in Well, waarvandaan de herder met haar schapen de hei op gaat om deze gericht te laten begrazen. Alle dieren, ook die in de omheinde gebieden, staan onder toezicht om het welzijn van de dieren in de gaten te houden.

Het mechanisch beheer richt zich hoofdzakelijk op het afmaaien, chopperen en afplaggen van de heide. Bij afmaaien wordt alleen de bovenste laag van de heide eraf gehaald. Bij chopperen wordt naast de heide ook een laag humus weggehaald. Bij afplaggen wordt zowel de heide als het grootste gedeelte van de grond vol met mineralen en voedingsstoffen weggehaald.

Bosbeheer

De meeste bossen in Nationaal Park De Maasduinen zijn ooit aangeplant en bestaan hoofdzakelijk uit naaldbossen en enkele eikenbossen. Doordat er in naaldbos veel minder planten en dieren leven, worden veel van de naaldbossen omgevormd tot loofbos. Hierdoor heeft loofbos een grotere natuurwaarde dan naaldbos.

Misschien is het u al eens opgevallen dat in veel bossen dood hout gewoon blijft liggen. Dit wordt in De Maasduinen ook gedaan. Dood hout zorgt namelijk voor veel leven. Kleine dieren vinden er een schuilplaats en schimmels en insecten leven in en van het hout, waardoor dood hout een belangrijke natuurlijke functie heeft. 

Beheer vennen

In het verleden zijn verschillende moerassen en vennen drooggelegd voor de landbouw. Op dit moment wordt er hard gewerkt om enkele van deze vennen weer in ere te herstellen. In Nationaal Park De Maasduinen komen diverse soorten vennen voor. Sommige zijn voedselarm zoals de vennen van de Duvelskuul, het Quin, het Pikmeeuwenwater, het Lelieven, het Wolfsven en het Galgenbergven. Het is belangrijk dat deze vennen voedselarm blijven. Daar is het beheer ook gericht op het verschalen.

Er zijn ook matig voedselarme vennen namelijk de vennen bij het Eendenmeer het Suikerven en het Esven. Hier moet een uitgekiend beheer plaatsvinden om er voor te zorgen dat de vennen niet te veel verschralen maar ook niet te voedselrijk worden.

Ook zijn er voedselrijke vennen zoals het Heerenven, Langeven, het Westmeerven en het Driessenven. Sommige van deze vennen zijn voedselarm zoals het ven in de Duvelskuul, het Quin, het Pikmeeuwenwater, het Lelieven, het Wolfsven en het Galgenbergven. Het is belangrijk dat de vennen voedselarm blijven. Daar is het beheer ook gericht op het verschralen. Andere van deze vennen zijn matig voedselarm zoals de vennen bij het Eendenmeer het Suikerven en het Esven. Hier moet een uitgekiend beheer plaatsvinden om er voor te zorgen dat de vennen niet te veel verschralen maar ook niet te voedselrijk worden.

Particuliere grondbezitters

Naast de eerder genoemde organisaties bezitten ook vele particulieren stukken grond. In totaal beheren de particulieren ongeveer 610 hectaren van Nationaal Park De Maasduinen.

Kijk naar de video en het fotoverslag van de Dag van de Particuliere Eigenaren op 13 mei 2016.  

Op 25 januari 2017 zetten de particuliere grondeigenaren van Nationaal Park De Maasduinen in Afferden (L) hun handtekening voor de oprichting van een coöperatie van particuliere grondeigenaren. Doelen van de nieuwe coöperatie zijn o.a. het stimuleren van samenwerking en het leggen van verbindingen voor innovatieve initiatieven binnen het netwerk van grondeigenaren.

Beheer Nationaal Park

De Maasduinen vormen de langste rivierduinengordel van Nederland en zijn ontstaan door een samenspel van water, wind en mens. In Nationaal Park De Maasduinen werken de gemeente Bergen, Stichting het Limburgs Landschap, Staatsbosbeheer en particuliere grondeigenaren samen om de natuur te beheren en te beschermen. De 800 particuliere grondeigenaren beheren samen 20% van de gronden in het Nationaal Park.

Het netwerk van particuliere grondeigenaren binnen Nationaal Park De Maasduinen is erg divers en heeft veel kwaliteiten in huis. Door het samen optrekken in een coöperatie wordt de weg vrijgemaakt voor betere kennisdeling, subsidiemogelijkheden en gezamenlijk onderhoud van de gronden. Dit laatste brengt tevens een kostenbesparing met zich mee.

Lees hier het visiedocment.

Beheersmaatregelen

De beheersmaatregelen voor het nationaal park zijn opgenomen in het Beheers- en Inrichtingsplan Nationaal Park De Maasduinen.